Бакыт Кулманов
АҚШ-тың танымал физигі Терренс Тарновски термоядролық энергетика саласында маңызды жаңалық ұсынды — ол радиоактивті қалдықтар негізінде тритий өндіруге болатын үдерісті ұсынды.
Тритий — термоядролық реакторлар үшін негізгі отын түрлерінің бірі. Алайда оның әлемдік қоры өте шектеулі. Ғалымның айтуынша, бүгінде жаһандық көлемде тек 25 килограмм шамасында тритий бар. Бұл мөлшер 500 мың үйді жарты жыл бойы энергиямен қамтамасыз етуге ғана жетеді.
Тритийдің нарықтағы құны — 33 миллион АҚШ доллары шамасында, бұл оны әлемдегі ең қымбат изотоптардың біріне айналдырады. Қазіргі таңда тритийдің негізгі өндірушісі — Канада, ол затты өз атом электр станцияларында өндіреді. Алайда бұл өндіріс шектеулі көлемде ғана жүзеге асады, сондықтан термоядролық энергетиканы кең көлемде енгізу перспективасы қазіргі жағдайда шынайы қауіп-қатермен бетпе-бет келіп отыр.
Тарновскидің идеясы — 1 ГВт қуаттылықтағы үдеткіш реактор арқылы жылына шамамен 2 кг тритий өндіру. Бұл көрсеткіш — Канададағы барлық реакторлардың жылдық өндірісіне тең. Ең қызығы, бұл жүйе дәстүрлі ядролық реакторлардан айырмашылығы ретінде тізбекті ядролық реакция жүргізбейді, яғни жарылыс немесе радиациялық апат қаупі төмен.
Бұл жүйеде үдеткіш көмегімен бөлшектер ядролық қалдықтарға бағытталып, оларда жаңа элементтер, соның ішінде тритий, түзіледі. Бұл тәсіл ядролық қалдықтарды қауіпсіз өңдеу мен құнды энергетикалық ресурстар өндіруді қатар қамтамасыз етуі мүмкін.
Физиктің пікірінше, қазіргі энергетикалық өтпелі кезеңде мұндай жаңалықтар өте маңызды рөл атқарады, себебі олар баламалы энергия көздерін дамытуды қымбаттылық пен шикізат тапшылығы сияқты негізгі кедергілерден арылтады.
«Энергетикалық трансформация әрдайым қымбатқа түседі. Сондықтан шығындарды азайтуға көмектесетін кез келген шешімді зерттеу қажет. Келесі қадам — бұл қондырғының тиімділігін нақтылау және оның экономикалық негізділігін есептеу», — дейді Тарновски.
Бұл технология сәтті жүзеге асқан жағдайда, радиоактивті қалдықтарды сақтауға жұмсалатын миллиардтаған доллар шығындарды үнемдеуге мүмкіндік туады. Сонымен қатар, болашақ термоядролық реакторлар үшін сенімді және ішкі отын көзін құруға жол ашылады.
